Wat ik leerde van attractieparken

Help, we gaan allemaal lachend dood!

Jarenlang kreeg ik als klein kind maagkrampen bij het zien van kevers en die angst was niet uit de lucht gegrepen. Hij werd veroorzaakt door de Catarina: een reuzenkever die zich in de periode 1976-2000 nestelde in Attractiepark Slagharen.

Na een ritje met dit reuzeninsect knikten mijn knieën nog minutenlang na en louter duistere gedachten vulden mijn hoofd, terwijl als contrast op de achtergrond het geluid van kinderpret en dolkomische pretparkgeluiden hoorbaar was.

Het geforceerde geluk

Je hebt twee soorten slechte plaatsen op de wereld: enerzijds plaatsen met de bedoeling om als hel op aarde te functioneren, anderzijds utopieën die - vaak met goede intenties - verworden tot dystopische plaatsen. Met dit uitgangspunt schreef ik tijdens mijn studie eens een essay over het fameuze boek Utopia.

Utopische ideeënliteratuur, geschreven door humanist Thomas More. Over een verzonnen gelukseiland alwaar, volgens de schrijver, alles een stuk beter geregeld is dan in de Westerse maatschappij (ca.1500) waarin hij toentertijd leefde.

Thomas More gebruikt het idee Utopia als allegorie voor een heilstaat: een heerlijke plaats waar de inkomsten evenredig verdeeld zijn, er vrijheid van religie is, geen oorlogszucht en ga zo maar voort. Helaas blijkt het eiland Utopia, zeker vanuit onze tijd bezien, in de praktijk een kwaadaardige en dystopische plaats te zijn.

Om het gelukseiland te laten functioneren hebben de Utopianen namelijk slaven nodig, is er extreme maatschappelijke controle en bepaalt de overheid waar de bevolking plezier aan mag beleven.

Een parodie op dit ‘geforceerde’ genot zie je duidelijk terug in de dystopische roman Brave New World. Daarin verstrekt de overheid gratis de kunstmatige drug ‘Soma’; een middel dat je volstrekt gelukkig en vergeetachtig maakt. Kunstmatig genot om de bevolking mak te houden. Op de korte termijn vrijwel geen bijeffecten, maar op de lange termijn zeer schadelijk.

Jezelf dood amuseren

‘Misschien is het nu tijd om eruit te gaan, Brandon,’ schreeuwde mijn juf bezorgd tijdens een schoolreisje. Al meer dan een uur ging hij keer op keer in een of andere genotsmachine die mensen laten koppeltje duiken als enige bestaansdoel had.

Geen idee wat de maker van dit bizarre object bezielde, maar de zegen van de schepper rustte er ongetwijfeld niet op. Hier was het menselijk lichaam, volgens de gebruiksaanwijzing, niet voor bedoeld.

Niemand ging die dag zo los in het attractiepark als dit strengcalvinistsch opgevoede kereltje. De vele jaren ingeprente protestantse deugden werden plotsklaps weggevaagd door onbeperkte XXL-frikandellen en vele kleurrijke genotsmachines. En juist die combinatie werd het arme christenjongetje bijna fataal.

Na meer dan 30 rondjes liep zijn hoofd rood aan en maakte hij van enkele eerdere verorberde XXL-frikandellen een kotsregen die zijn weerga niet kende. Daarna werd-ie er snel uitgehaald en na enige verzorging was hij goddank weer genezen van het amusement.

Vele jaren na dit voorval las ik het boek Amusing Ourselves To Death van de communicatiewetenschapper Neil Postman. Een kritisch boek over de slechte invloed van entertainment op de menselijke geest. Waarin hij onder meer een vergelijking maakt tussen hersenloze tv-shows en de kunstmatige drugs Soma uit Brave New World.

Tijdens het lezen kwam de herinnering uit het pretpark direct naar boven. Daarna begon ik te googelen naar pretparkincidenten met écht dodelijke afloop en vond er al snel tientallen. De titel van het boek kreeg plots een symbolische lading. Letterlijk jezelf dood amuseren: het pretpark als het grootste amusementsmonster van onze tijd.

Amusement met duivelse trekjes

In 1963 kondigde de nog piepjonge Bob Dylan in een radio-uitzending van de Oscar Brand Show zijn nieuwe nummer Only a Hobo aan. En hij introduceert het nummer op een bijzondere wijze: sommige mensen lopen over straat en zien planten, anderen letten op de auto's, maar je kunt ook over straat lopen en zwervers zien.

Met die laatste blik liep ik een tijd terug in Disneyland Parijs. Daar zag ik weliswaar weinig zwervers, maar wel een luguber contrast tussen de opgezette sprookjeswereld en het onderbetaalde personeel dat met zielloze ogen de boel draaiende hield.

Ik zag een vrouw van rond de dertig gefrustreerd de troep van verwende kinderen opruimen en voelde intense meelij. Ik stelde me voor hoe ze dagelijks oververmoeid en neerslachtig thuis kwam.

Moeite met alle rekeningen betalen, geen geld om wat leuks te doen en dan de volgende ochtend weer zwaar somber de ziekelijke gezelligheid in. In de middeleeuwse prozatekst, Mariken van Nieumeghen, verschijnt na een wanhoopskreet van het hoofdpersonage de duivel in een vrijwel perfecte mensengedaante tot haar. Hij heeft alleen één gebrek: de etterende oogbal die zijn ‘vermomming’ verraadt. In Disneyland representeerde het personeel die oogbal.

Amusement en sadisme

Plezier in attractieparken heb ik nooit gehad, maar voor God spelen in Rollercoaster Tycoon was mijn lust en mijn leven. En ik was zeker niet de enige: het staat immers bekend als een van de meest verslavende spellen ooit.

Het ogenschijnlijk onschuldige spelletje heeft, net als een echt attractiepark, ook een bijzondere keerzijde: je wordt er namelijk al snel sadistisch van. Na een paar uur spelen krijg je al de neiging om zeurende gasten te verzuipen, kamikaze achtbanen te bouwen, speciale afgelegen hoekjes voor misselijke mensen te maken en nog meer dood en verderf te zaaien.

En ja: de associatie met concentratiekampen is dan al snel gemaakt en daar vind je online veel creatieve voorbeelden van. Op Uncyclopedia hebben ze zelfs, naar aanleiding van dit spel, een parodistische versie, genaamd Holocauster Tycoon, bedacht.

De achtbaan in de kolenmijn

Met de onvermijdelijke dood in het vooruitzicht is amusement broodnodig om het bestaan nog enigszins behapbaar te maken. En het attractiepark staat met zijn omvang symbool voor onze ontembare noodzaak tot amusement. Steeds groter, intenser. Nog meer escapisme.

Nu nog afgebakend met hekken en toegangspoorten, maar weldra zijn we één groot attractiepark en dan gaan we met zijn allen lachend ten onder.

---

Dat was het weer! Vond je dit interessant? Deel het dan met je lachende medemens